Spośród wszystkich chorób pochodzenia odgrzybowego parch jabłoni jest chorobą najpowszechniej spotykaną we wszystkich rejonach uprawy jabłoni na całym świecie. Występuje w klimacie umiarkowanym głównie w sadach, ale także i szkółkach drzew jabłoni. Szkodliwość jest zależna od stopnia porażenia. Choroba powoduje osłabienie wigoru porażonych roślin poprzez ograniczenie produkcji asymilatów, co przekłada się na słabsze zawiązywanie pąków kwiatowych, ograniczenie przyrostu młodych pędów oraz zmniejszenie tolerancji na niskie temperatury. Prowadzi także do pogorszenia jakości plonu handlowego owoców. Spadki plonu mogą w zależności od kumulatywnego występowania czynników sprzyjających chorobie wynieść od 30 do 70% i więcej.
Parch jabłoni – przyczyna
Sprawcą parcha jabłoni jest grzyb Venturia inaequalis, należący do workowców. W stadium doskonałym na opadłych porażonych liściach patogen wytwarza pseudotecja, a w nich worki z zarodnikami workowymi. Zarodniki gotowe do wysiewu są dwukomórkowe barwy oliwkowo zielonej. Rozprzestrzeniane są wraz z wiatrem, a po naniesieniu na powierzchnię blaszki liściowej dokonują infekcji pierwotnych. W stadium konidialnym grzyb wytwarza strzępki grzybni w postaci aksamitnego nalotu na powierzchni porażonych organów roślin. W obrębie plam na trzonkach tworzą się jednokomórkowe zarodniki konidialne odpowiedzialne za rozprzestrzenianie choroby w trakcie sezonu wegetacyjnego.
Parch jabłoni – objawy
Patogen może zasiedlać wszystkie części roślin, począwszy od liści, działek kielicha, młodych zawiązków aż do owoców, a niekiedy także zdrewniałe części pędów jabłoni. Na dolnej stronie liścia wiosną pojawiają się oliwkowozielone, aksamitne plamy o nieregularnym kształcie. Z czasem plamy te często łączą się pokrywając niemal całą powierzchnię blaszki liściowej i stają się ciemnobrązowe do czarnych. W miarę starzenia liścia porażona powierzchnia ulega deformacji, liście marszczą się i skręcają. Przy dużym nasileniu choroby obserwuje się ich żółknięcie, zasychanie i opadanie w połowie lata. Na górnej stronie liścia widać skorkowaciałą i pofałdowaną blaszkę pokrytą aksamitnym nalotem trzonków i zarodników konidialnych. Aksamitne plamy, podobne do tych na liściach, rozwijają się na działkach kielicha i młodych zawiązkach owoców. Silnie porażenie zawiązków prowadzi do ich opadania. Na rozwiniętych zawiązkach, plamy w miejscu porażenia stają się ciemnobrązowe, korkowacieją i pękają. Owoce są zdeformowane, a spękania są wrotami dla zarodników grzyba Monilinia fructigena, sprawcy brunatnej zgnilizny drzew ziarnkowych. Infekcje w II połowie lata mają charakter bezobjawowy. Objawy rozwijają się dopiero w przechowalni w warunkach podwyższonej wilgotności. Mają one postać małych czarnych plamek pokrywających niemal całą powierzchnię owoców. Ten typ objawów określany jest mianem parcha przechowalniczego. V. inaequalis może porażać także wierzchołkowe, niezdrewniałe części pędów. W miejscu porażenia rozwijają się strupowate rany pokryte skupiskami grzybni i zarodnikami konidialnymi.
Na co zwrócić uwagę
W cyklu rozmnażani grzyba można wyróżnić formę saprotroficzną i pasożytniczą. Patogen zimuje w postaci saprotroficznej grzybni na porażonych liściach. Zimą w obrębie grzybni rozwijają się kuliste pseudotecja, a w nich worki z zarodnikami workowymi. Owocniki te dojrzałość osiągają w zależności od przebiegu pogody, zwykle około połowy kwietnia. Z nasiąkniętego wodą pseudotecjum uwalniają się zarodniki workowe dokonujące infekcji pierwotnych. Rozwijająca się z nich grzybnia jest formą pasożytniczą. Grzybnia wnika do komórek rośliny czerpiąc z nich składniki odżywcze. Fazie tej towarzyszy rozwój trzonków i zarodników konidialnych – elementów rozmnażania bezpłciowego. Zarodniki uwalniane są intensywnie od wiosny aż do zbioru owoców. Proces ten stymulowany jest stale utrzymująca się wysoką wilgotnością powietrza oraz częstymi opadami deszczu.
Terminy zabiegów ochronnych
W ochronie przeciwko Venturia inaequalis można zastosować kilka metod. Prawidłowe cięcie pozwala zapewnić odpowiednią przewiewność, co przyczynia się do skrócenia czasu zwilżenia tak ważnego w rozwoju patogena. Zabieg ten zapewnia także wyższą efektywność opryskiwania chemicznego, poprzez dokładniejsze pokrycie cieczą roboczą organów rośliny. Zbyt wysokie dawki nawozów azotowych przyczyniają się do przedłużenia wzrostu wegetatywnego roślin, który skutkuje utrudnieniem w ochronie. Zastosowanie opryskiwania z użyciem 5% roztworu mocznika jest wskazane w okresie późnojesiennym po zbiorze owoców i zakończeniu wzrostu wegetatywnego roślin. Zabieg ten stymuluje rozkład materii organicznej przez mikroorganizmy glebowe. Bardzo skuteczne, ale niezmiernie pracochłonne jest usuwanie z sadu porażonych liści będących źródłem infekcji pierwotnych. Dobrym rozwiązaniem są odmiany parchoodporne. W trakcie trwania programów hodowlanych, skierowanych na uzyskanie odmian odpornych uzyskano m.in.: ‘Prima’, ‘Priscilla’, ‘Priam’, ‘Rubinola’, ‘Rajka’, ‘Sawa’, ‘Topaz’, ‘Waleria’ i ‘Witos’. Odmiany te posiadają odporność warunkowaną pojedynczym genem Vf, która może zostać w niedługim czasie przełamana przez patogen. Wciąż jednak najskuteczniejsza jest ochrona chemiczna w oparciu o preparaty zapobiegawcze (f. ditiokarbaminianowe i ich pochodne, ftalimidowe oraz ditianon), interwencyjne (f. dodynowe, triazolowe, aminopirymidynowe i anilinopirymidyny) i wyniszczające (f. anilinopirymidynowe, dodynowe, triazolowe i strobilurynowe). We współczesnych programach kładzie się nacisk na preparaty zapobiegawcze, gdyż mają one najmniejszy wpływ na pojawienie się ras odpornych tzw. strategia antyodpornościowa. Przy zwalczaniu tego patogena należy uwzględniać fazy krytyczne tj. okres najintensywniejszego zapotrzebowania na ochronę. Pomocne w wyznaczaniu optymalnych terminów zabiegów są programy symulujące dojrzałość i wysiewy zarodników grzyba.
